زۆرینەی رەها بۆ هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم

نەبونی دەستوور لەهەرێمی كوردستان كەلێنێكی گەورەی دروست كردووە، هەست كردن بەو كەلێن و بۆشایانە رۆژ لەدوای رۆژ زیاتر بەدەر دەكەون و زەرورەتی پەسندكردنی دەستور خێراتر دەكەن، دوای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان، هەمووان چاوەڕێی یەكلایی كردنەوەی تانەكانن لە لایەن دەستەی داوەری هەڵبژاردن، بۆ ئەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان مەرسومی بانگێهشتی یەكەم كۆبونەوە دەربكات و لەماوەی (١٠) دەرۆژ دوای پەسەند كردنی ئەنجامەكان پەرلەمانتارانی خولی شەشەم سوێندی یاسایی بخۆن، تا ئێرە پرسەكە ئاساییە بەڵام لەدوای ڕاگەیاندنی ئەنجامە بەراییەكان لەلایەن كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن نەخشەی سیاسی بەدەركەوت و ژمارەكان دیارو بەرچاون، پرسیاری گرنگ ئەوەیە لەناو یاسای پەیوەندیدارەكان چۆن پرسی هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتییەكە یەكلایی كراوەتەوە، كام فراكسیۆن رادەسپێردرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێمی كوردستان ؟ .

هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان:

لەماددەی (٤٧) یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانی هەمواركراوی ژمارە (١) ی ساڵی ١٩٩٢دا،  هاتوە لە یەكەم دانیشتن لەماوەی دە رۆژ دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكان دا دەبەسترێت، لەماددەی (٤٨)ی هەمان یاسادا هاتوە پەرلەمان لەدانیشتنی یەكەمیدا سەرۆك وجێگر و سكرتێری بە زۆرینەی دەنگی موتلەقی ئەندامانی هەڵدەبژێرێت، ئەمەش بەو مانایەدێت كە نیوە كۆ یەكی ژمارەی ئەندامانی پەرلەمان واتە (٥١) دەنگی پەرلەمانتارانی پێویستە، بۆ لێسەندنەوەی متمانەش بەپێی دەقی بڕگەی دووەم ی ماددەی (١٥) پەیرەوی ناوخۆی پەرلەمان  لەسەر پێشنیاری یەك لەسەر سێ ئەمدامان و رەزامەندی دوو لەسەر سێ دەنگی ئەندامان متمانە لە دەستەی سەرۆكایەتی دەسەنرێتەوە، لەبڕگەی چوارەمی ماددەی (١٠)ی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠٠٥ی هەموركراودا هاتوە لەم حاڵەتانە خوارەوە بە فەرمانی سەرۆكی هەرێم پەرلەمانی كوردستان هەڵدەوەشێتەوە ١/ ئەگەر نیوەی ئەندامانی دەستیان لەكار كێشایەوە، ٢/ ئەگەر لەماوەی (٤٥) رۆژدا لە بانگهشت كردنی بۆ كۆبونەوەی خولی هەڵبژاردن، ژمارەی یاسایی ئەندامان بەدەست نەهات، ٣/ئەگەر پەرلەمان متمانەی بە ئەنجومەنی وەزیران، لە سێ پێكهاتەی وەزاری جیاواز یەك لە دوای یەك نەدا ، ٤/ ئەگەر سیستەمی هەڵبژاردنی پەرلەمان گۆڕا، خولی شەسەمی هەڵبژاردنێش(٦)مانگ یان كەمتری مابوو  .

هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان :  دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان نۆرەی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دێت ، بەپێی یاسا ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠١٩ یاسای  كاراكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان و هەمواری شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك تا پەسندكردنی دەستور، لەبڕگەی یەكەمی ماددەی (٢) پەرلەمانی كوردستان سەرۆكی هەرێم هەڵدبژێرێت، وە بەپێی ماددەی (٤) خاڵی یەكەمی بڕگەی یەكەم، دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان لەماوەی (٣٠) رۆژ رێكارەكانی هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم دەست پێدەكات، وەك لە خاڵی پێنجەمی بڕگەی یەكەمی هەمان یاسادا هاتوە ( سەرۆكی هەرێم لە دەنگدانێكی ئاشكراو بەدەنگی زۆرینەی  ڕەهای ئەندامانی پەرلەمان، لە ماوەی (٣) رۆژ لە رۆژی دەركردنی بڕیاری بنبڕ لەسەر تانەكانی هەڵدەبژێرتدرێت، واتە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پیویستی بە نێوە كۆ یەكی دەنگی ئەندامانی پەرلەمانی كوردستانە، بەڵام بەپیی بڕگەی (٣) ماددەی (١٦) لەیاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ژمارە (١) ساڵی ٢٠٠٥ ی هەمواركراو بۆ لێسنەندنەوەی متمانە لەسەرۆك پێویستی بە سێ لەسەر چواری دەنگی ئەندامانی پەرلەمانی كوردستانە  ؟ .

هەڵبژاردنی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران : بەپێی بڕگەی (٣)  ماددەی (٥٦)ی یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوی ساڵی ١٩٩٢ ،دەستنێشانكردنی سەرۆكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن، وەبە پێی بڕگەی چوارەم،  پێدانی متمانە بە سەرۆكی ئەنجومەن و كابینەكەی لەدەسەلاتی پەرلەمانە، وە دوای ناونانی لە لایەن پەرلەمان، بەپێی برگەی (١٢) لەماددەی (١٠)ی یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ژمارە (١) ساڵی ٢٠٠٥ی هەمواركراو، (  پاش  ناونانی لە لایەن پەرلەمانی كوردستانەوە، كاندیدی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران رادەسپیرێت بۆ پێكێننانی كابینەی وەزاری  لە ماوەیەكدا كە لە (٣٠) رۆژ تێپەر نەكات ) پێدانی ناونان و راسپاردنی سەرۆكی حكومەت و متمانە پیدانی، لە لایەن پەرلەمان كوردستان و سەرۆكی هەرێم روون ئاشكرایە، بەلام ئەوەی جێگای سەرنجە لەیاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و یاسای كاراكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم و یاسای ئەنجومەنی وەزیران ژمارە (٣)ی ساڵی ١٩٩٢ی هەمواركراو، دوو پرسی گرنگ باسیان لێوە نەكراوە، یەكەم، كام فراكسیۆن ڕادەسپێردرێت بۆ پێكهێنانی كابینەی وەزاری ؟، دووەم، سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و كابینەكەی پێویستیان بەچەند دەنگە بۆ بەدەستهێنانی متمانە ؟ ئایا بەزۆرینەی رەهایە واتە نێوە كۆیەك، یان بە دوولەسەر سی دەنگە یان زۆرینەی ئاسایی ؟ گەر دیقەت بدەین پەرلەمانی كوردستان لە پەسەندكردنی پەیرەوی ناوخۆیی ساڵی (٢٠١٨)ی بۆ لێسندنەوەی متمانە لە سەرۆك وەزیران ،وەك لە بڕگەی چوارەم لە ماددەی(٧٤)ی پەیرەوی ناوخۆیدا هاتوە، سەرۆك وەزیران بە دەنگی دوو لەسەر سێ بە متمانە لێسنەدراو هەژمار دەگرێت، لێرەدا پرسیارێك دێتە پێش ئایا پەیرەوی ناوخۆ لە چوارچیوەكەی دەرچوە ؟ ئایا دەكرێت حوكمی ئەم بڕگەیش بكەین پێوەر بۆ متمانە دان بە سەرۆك وەزیران و كابینەكەی .

پرسیاری هەموان ئایا هەڵبژاردنی هەرسێ سەرۆكایەتی دەكرێتە یەك پاكێج لەنێوان فراكسیۆنەكان ؟ ئایا كام فراكسیۆن رادەسپێردرێت ؟ بنەمای بڕگەی یەكەمی  ماددەی ( ٧٦) دەستور دەكرێتە پێوەر، یان ڕاڤەی بڕیاری دادگای فیدراڵی بۆ ئەم بڕگەیە، پرسیارێكی تر ئایا متمانە دان بە سەرۆك وەزیران بە زۆرینە تێدەپەرێندرێت یان بەدەنگی دوو لەسەر سێ دەنگی ئەمدامانی یان پەنادەبرێتە بەردادگای فیدراڵی بۆ ساغ كردنەوەی ئەم پرسە، یان بەپیی عورفی ساڵانی پێشوو كە متمانە دراوە بە سەرۆك كابینەی وەزاریەكەی بەزۆرینەی ڕەها  . 

خاڵیكی باڵكێش لە كاتی ئامادەكردنی ئەم بابەتە جێگای سەرنج بوو، یاسای هەڵبژاردنی پەرلەمان ٩ جار هەموار كراوە، یاسای سەرۆكایەتی هەرێم دوو جار هەموار كراوەو و دوو یاسی تری پەیوەندیداریشی بۆ دەرچوێندراوە بەناوی یاسای كاراكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم ژمارە (١)ی ساڵی ٢٠١٩ویاسای هەڵپەساردنی سەرۆكایەتی هەرێم ژمارە (١٠) ساڵی ٢٠١٨، و یاسای دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكایەتی هەرێم ژمارە (٢)ی ساڵی ٢٠١٧  ، سەرەڕای ئەوەش دژیەكی لەنێوان ماددەو بڕگەیاساییەكان بەدیدەكرێت، بۆیە دەتوانین بڵێن ئەركی سەركی ئەم خولە نوسینەوەی دەستوو و پێداچونەوەیە بە زۆربەی یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان، بەراوەر لەگەڵ  عراقدا پرسی هەڵبژاردنی سێ سەرۆكایەتی لە دەستوری هەمیشەی ساڵی ٢٠٠٥ ساغ كراوەتەوە و بۆ یاسا تایبەتمەندەكان جێنەهێڵراوە،  پرسی متمانەدان ولێسەندنەوەی متمانە بە ( سەرۆكی كۆمارو سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی حكومەت) لە ماددەی (  ٥٥، ٧٠، ٦١ ،٦٤ ،٧٦   ) جێگای كراوەتەوە .