لە بەغدا بێینەوە مایە و فەرقی پێشین پڕ بكەینەوە

لەسەروبەندی رووداوەكانی دوای یانزەی سێپتەمبەری ساڵی 2001 بوو، دیاربوو دۆخی دونیاو عیراق و كوردستانەكەشمان رووی لە گۆڕانە. هەر بە(كابول)ی جێ و بنەی قاعیدەو بن لادن و تیرۆریستانی جیهانی ناوەستێت. بۆنی خستنی بەعسی و سەدامیش دەهات، كورد ئەو كاتەو كوردستانی ئەو رۆژگارە گەنج و بە ورە و ئاسۆ گەش بوو، هەموو چاوەڕێی سبەینێی چاوەڕوانكراوبوین، چونكە چاوەڕێ‌ بووین و چونكە تەماح و تموحمان هەبوو دەمانزانی زۆر نابا زرمە لە بەغداش هەڵدەستێ‌. لەسەر ئەمەیە شۆڕشگێڕان ئێژن (أن عند لناظره قريب). 
لەم كەشە گەشبیندا كە بەندە دووری كایەی رۆژنامەگەری بوو و میرزای میدیاو پەیوەندی حكومەت بووم. وتارێكم نووسی بەناوی (بەغدا پایتەختی سیاسەتی كوردیشە). رەشنووس شپرزە بوو، رێكم خستن و تیفتیفەم داو بە دوو ئەڵقە لە رۆژنامەی كوردستانی نوێ‌ بڵاوكرایەوە. (دواتر لە لاپەڕەكانی بەشی یەكەمی كتێبی مەسەلەی توتنەكە جارێكی تر پەخشم كردەوە).
لەوێ‌ باسی چی دەكەم؟ باسی ئەوە دەكەم وا دونیا لەسەددامی پێچاوە.. بەدرۆ و بەراستی دوای كەوتوون، پێی دەڵێن كەینوبەینی لەگەڵ قاعیدەو تیرۆر هەیە. جا وەكو ئەمەریكا دێتە ئەفغانستان و ئەم هەموو خەرجییە دەكات خۆ كارەكەی ساڵی 1991 تەواو دەكات و سەددام تەمبێ‌ دەكات. لەوێ‌ گوتومە سیاسەتی كوردستانی لەدوای (10) ساڵ لە رزگاری كوردستان (1991 - 2001) نەوەیەكی ژیری پێگەیاندووە كە سەرەڕای دژوارییە ئابوورییەكان، ناخۆشییەكانی شەڕی ناوخۆو پەرتوكەرتبوونی كورد، هێشتا ئومێدێكی بەگۆڕانكاری هەیە و چاوی لەوەیە گەمارۆی سەر كوردستان تێپەڕێنێ‌ و كچان و كوڕانی كوردەواری ئەوكاتە، كەتەنها دوو بۆ سێ‌ زانكۆی هەژار، ئەمما هیواداری هەیە، دەتوانن لە كێبڕكێی باقی لاوانی عیراقدا قسەیان هەبێ‌ و قسەیان گوێ‌ لێگیراوبێ‌. ئەمە چەند بڕگەیەكی وتارە كۆنەكە:
(*هەر ئێستا ئێمە لە قۆناغی ترس لە گۆڕان و خواستی گۆڕانداین.ئەم  هەلومەرجەی وا لەژێر ناوی دونیای دوای (11)ی ئەیلولی 2001-یشدا قەراری گرتووە، چونكە هەلومەرجێكی هەرەنوێ و سەرەتای وەرچەرخانێكی هەرە گەورەی هاوكێشە سیاسییەكانی دونیایە. وا دەبینین ترسەكەمان زیاتر و خواستی گۆڕانەكەشمان زیاتر و دوور مەوداترە. ئیدی هەر لەبەرئەوەش پرسیارەكانمان جیددی تر و بێگومان وەڵامەكانیشمان وردبینی و هەڵوەستەی دەوێت.
*هەرگیز ئامانجەكانی كوردایەتی و هێزە سیاسییەكانی لەوەدا كۆتایی نایەت و تەنها بەوەش پەرژینی ئاسنینی پارێزگاری ئامانجە نەتەوەییەكانمان مسۆگەر ناكەین كە لە عێراقی ئایندەدا فیدرالیزم وەربگرین و چەند وەزیرێك (یان بۆچی سەرۆكایەتی نەبێ)؟ بە نسیبی كورد بێت، بەڵكو لەپاڵ ئەو ئامانجە پیرۆز و گرنگانەشدا چاوەرێ دەكرێ چالاك و هەڵسوڕاوانی كورد لەناو زانكۆكانی پایتەخت  و لەناو دامەزراوە روناكبیری و كۆمەڵایەتییەكاندا ببزوێن و رۆڵ بگێڕن... وتاری بەغدا پایتەخی سیاسەتی كوردیشە!لە كتێبی یەكەمی مەسەلەی توتنەكە... باسوخواسەكانی كوردایەتی، لاپەڕەكانی 151-160).
رەنگە بۆ ئەوكاتە، هەرواش بوو، بیرۆكە سیاسییەكانمان، شرۆڤەو تەخمینەكانمان سنووردار و كەمبڕ بووبێت، بەڵام تایتڵی سەرەكی (بەغدا پایتەختی سیاسەتی كوردیشە) پێشبینییەكی ڕاست بوو، لەبیرمە چەند هاوەڵ و دەستەبژێری رووناكبیری و سیاسی ئەو كاتەی كوردستان، سەرەتای سەدەی بیست، رەخنەیان گرت ‌و نوقرچیان لێدام گوایە زووە پێشبینی وابكەین لەسەر عیراق و بەغداكەی كە وای لێ‌ بێت بۆ كورد و بزووتنەوە سیاسییە (قاچاخەكەی) ڕام بێت و كەوی بكرێت. هەشبوون بەو ئومێدە پشتیوان ‌و رێنوێن بوون. راستییەكەی ئەو سەردەمە، نەك هەر بەندەی فەقیری ماڵی خۆم، بەڵكو زۆر دۆست و هاوەڵی تریش گەشبین‌ و پێشبینی خوازبوون. 
رژێمی تاڵیبان لە (كابول) كاول بوو و رووی ئامانج و تیرەكان بەغدایان كردە گۆڕپانی دووەمی شەڕی تەمبێ‌ كردنی لاسارەكان. ئاخر كەسیان وەكو بەعس ماددەی لێپێچینەوەی حازر بەدەست ‌و گونجاو نەبوون.
بەعس كەوت و حوكم كەوتە دەستی قوربانییەكانی لە كورد و شیعە و هاوشانەكانیان لە سوننەی زیانمەندی دەستی سەددام. ئێستا كە ساڵی 2002-ە ئەولای چیرۆكەكە لای كەس شاراوە نییە. بیست ساڵە ئەزموونی جۆراجۆر دەكرێت و لەو رۆژەوە ئاوێكی زۆر رژاوە و حكومەت لە دوای حكومەت دێت‌و دەڕوا. واجارێكی دیكە ئەو مانشێتە دەبێتەوە پێویستی قۆناغ و دەقەكەشی لەزهنی نووسەری باس وەك زەنگی كلێسای دێرین دەزرنگێتەوە. داخۆ چەند دەوران تێپەڕین‌و چەند تاقیكردنەوە خوێن‌ و فرمێسكی لێمان ویست؟ چەند جەمسەرگیری و گۆشەگیری، لالوتی لووت بەرزی و لاهوتی سیاسەتی خۆگرمۆڵەكردن هاتن‌ و رۆشتن و هیچ دادی كەسی نەدا، مەگەر رێگاكەی سەرەتا نەبێت كە بەغدا سەنگەری یەكەمی بەرگرییە لە كوردستان (گەمەكە دەڵێت: هەولێر و سلێمانی دوو ناوەندی گەورەی سیاسەتی كوردین وكەركوكیش بە دەردی رەواندزییان دەڵێن: ئی خۆنە. بەڵام هێڵی تەماسی داكۆكی لەوانە بەغدایە، لەوێ تۆڕی پەیوندییە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییەكانی بزووتنەوەی كوردایەتی فراوان و فراوانتر دەكرێت..  هەمان وتار، لاپەڕەی 160).
جا بۆ ئەوەی نەبێتە خودپەسەندی، ئەركی مۆراڵییە كە بیرمان بێت ئەو گوتەزایە هی ئەندێشەی خۆمان نییە، بەڵكو هی خوێندنگە دەوەڵەمەندەكەی مام جەلالە كە ئەوكات‌و دیارە ئێستاش، خوێندكاری گوێگری بووین .لە دەساڵی حزوری مام جەلال لەبەغدا هەروایكرد كە سروشتی مانشێتەكە (بەغدا پایتەختی سیاسەتی كوردیشە) ئیلهامبەخشی سیاسەت‌ و ریئاسەتی بێت، دیارە لە دێڕی موتەوازیعی ئێمەوە نا، بەڵكو لەسەرچاوەی ئەسڵی ئەدەبیاتی خۆیەوە كە ئەدەبیاتی مام-ە و دەوڵەمەندە بەدەستەواژەو پڕ لە ژوور و تاق‌ و كون و كەلەبەری وا هەر رۆژەی دەرس‌ و دەورێكی تیایە بۆ پەرۆشان‌ و خەمخۆران.

تا مام جەلال لە بەغدا بوو، (2003-2013) كوردستان پارێزراوی دەستی سەد دەست وەشێن‌ و دەستچن بوو. پەرژینی قایمی سیاسەت ‌و تەگبیری جەلالی هەبوو كە رێی نەدەدا تەنگژەی درۆزنانەی عەلەم‌ و پەڵپوو بیانووی بێتامی ناسیۆنالیزمی ساختە، زیانی پێ بگەیەنێ‌. زۆرترین پێشكەوتنی ئابووری و كۆمەڵایەتی بەنسیبی كوردستان بوو، كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانیش لەسەر نەخشەی سیاسەتی كوردستانی رەزامەندی ناچاریی عیراقیش بوو. 
راستێیكەی كوردستان و لەگەڵیشدا عیراق دەست لەملانێی توندی لەگەڵ دوو ئاڕاستەی سیاسی هەبوو، ئاڕاستەیەكیان دەربەست‌ و پڕ مەست بوو لەسەر ئەركەكانی لەبەرامبەر كوردستان ‌و بەغدا، بۆیە گەرەكی بوو بە یاساو رێسای پرۆسەیەكی سیاسی دروست پێبگاو... ئاڕاستەیەكی تریش جەمسەرگیری و تەوەلا بوو و بە گازوگیری تەنگژە و هەڕەشە و گوڕەشە بوو، بێ ئەوەی لە كردارا بێتە مەیدان و چمكی كێشەیەك هەڵبگرێتەوە.
پەككەوتنی ئاڕاستەی یەكەم ئاكامێكی سروشتی دووركەوتنەوەی مام جەلال بوو لەگۆڕەپانی سیاسی بەهۆی نەخۆشی و ماڵئاوایی یەكجارەكی و ئەمەش رێی بۆ ئاڕاستەی دووەم خۆشكرد كە بێ بەربەست و بێ بوونی هیچ راوێژ و تەگبیركارێك فەرتەنە دوای فەرتەنە بنێتەوە و لەبەردەم گیانی شۆڤێنی و پاشگەزبوونەوەی نوخبەی سیاسی عیراقدا ئەویش دەزووداوی پەیوەندی بپسێنێ و هەمیشەش ناوی گەورە و خیتابی توند هەبووە و هەیە بۆ گرژی و مۆنی سیاسی.
ئێستا یەكێتی گەرەكێتی گەمارۆی سەر خۆی و ئینجاش لەوە گرنگتر گەمارۆی سەر كوردستان بشكێنێ و مەیدانی خەباتی سیاسی فراوانتر بكاتەوە.
حزوری سیاسی یەكێتی لەبەغدا و كۆبوونەوەی رەمزی مەكتەب سیاسی لەپایتەخت بۆ ئەو مەبەستەیە كە دابڕان و پاشەكشێی ناهەقی كورد لە بەغدا كۆتایی پێ بێت  و لاپەڕەی پێكەوەیی و ململانێ و سیاسەتكردن بكاتەوە.
دەگەرێمەوە سەر وتاری پێشین، هەقی خۆمە! ئاخر وتاری لاوی و روانینی لاوێتیە. بیرمە ئاماژەم دابوو كە كچان و لاوانی كورد لەسایەی ئازادی كوردستاندا شت فێربوون و شت دەزانن، بۆیە پەراوێزی كاركردن و پێشكەوتنیان بەرامبەر لاوانی باقی عیراق  فراوانترە و لە كێبركێدا چەند بازی زۆرتریان داوە.
(سێ دەیەیە بەغدا خۆشی بەهۆی هەژموونی توتالیتاریزمەوە لە سیاسەت و تەكنیكی سیاسیی پێشكەوتوو داشۆراوە. ئەمەش مانای وایە كە ئێمە لە بەغدای ئایندەدا سەبارەت بە دە ساڵ ئەزموونی كارمان، دە ساڵ لە پێش هێزە سیاسییەكانی تری عێراقەوەین لە ئەزموون و شارەزاییدا. دەبێ بایی ئەو دە ساڵە زووتر بێینە دەست و جێی خۆمان بكەینەوە. هەمان وتار لاپەڕە 159).
دیارە ئێستا لاوانی عیراق لە كۆی كایەكاندا پێشیان داوینەتەوە و تۆزی رێیانە بەری چاومانی گرتووە. بەڵام هەر نەیسە، ئەوە كێبركێیەكە دەشێ لە وێستگەیەكی تردا بێینەوە مایە، بە مەرجێ وابكەین كە (بەغدا پایتەختی سیاسەتی كوردیشە) و جوبران خاتری پاشەكشێی رابردوو بكەین، زۆرمان لەدەست چووە و زۆرمان ماوە كە فریای بكەوین، بەڵكو ئاڕاستەكەی تریش دەرسێكیان وەرگرتبێ و بێتە سەر رێگە دروستەكە. 
قەت بێ هیوا مەبن.