یادی دامەزراندنی یەكێتی مامۆستایان، هەنگاونان بەرەو باشترین چارەسەر

یەكێتی و سەندیكاكانی فێركردن، هاوكاری سەرخستنی خشتەی كاروباری فێركردنی پۆست (2015)ەن.

پاش زنجیرەیەك كۆبوونەوە لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی بۆ تاوتوێی گرنگترین ئەو پرسانەی كە خزمەت بە مرۆڤایەتی دەكەن، سەرەنجام لە مینبەری نەتەوەیەكگرتوەكان لە سبتەمبەری (2015)، لە كۆبوونەوەی لوتكەی خۆیدا، (17) ئامانجی پەسندكرد كە لەلایەن سەرۆك و نوێنەری وڵاتانەوە بەگفتوگۆ و راگۆڕینەوەیەكی زۆر گەڵاڵە كرابوون، هەموو ئەم ئامانجانە حكومەتەكان بەڵێنی پابەندبوونیان بۆ جێبەجێكردنیان داوە، بۆیە نێودەوڵەتی پەروەردەیی (EI) هانی هەموو ئەندامەكانی دەدات، لەیەككاتدا هاوكار بن لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ سەرخستنی خشتەی كاری دیاریكراو، لەلایەن خۆشیانەوە كاری جددی و لێبڕاوانە بكەن لەپێناو جێبەجێكردنی ئەو ئامانجانە لە ساڵی (2015 تاوەكو 2030)، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە پەروەردە و فێركردنەوە، لێرەدا بەپێویستی دەزانین كورتكراوەی هەر (17) ئامانج بخەینەڕو ئینجا شرۆڤەی چوارەم ئامانج بكەین كەتایبەتە بە پەروەردە و فێركردن: - 
1- نەهێشتنی هەژاری بەهەموو شێوەكان لەهەر شوێنێك بێت . 

2- نەهێشتنی برسیەتی و رەخساندنی ئاسایشی خۆراك و خواردنی باش و برەودان بەكاری كشتوكاڵی بەردەوام .

3- دەستەبەركردنی دەرفەت بۆ هەموو لایەك لەهەموو قۆناغەكانی تەمەن تاوەكو لە جۆرەكانی خۆراكی باش سودمەندبن .

4- دەستەبەركردنی فێركردنی باش و دادپەروەرانە و گشگر بۆ هەموان بەشێوەیەكی بەردەوام لەگەڵ ژیان . 

5- رەخساندنی دەرفەتی یەكسانی بۆ رەگەزی مێینە لە كچان و ژنان لەهەموو بوارەكان .

6- دەستەبەركردنی ئاوی خاوێن و خزمەتگوزاری بەردەوام لە ئاو و ئاوەڕۆ هەروەها ئیدارەدان بەشێوەیەكی سەربەخۆ بۆ هەموان . 

7- دەستەبەركردنی سەرچاوەكانی وزەی نوێ و باوەڕپێكراو و بەردەوام بە تێچونێكی هەرزان بۆ هەموان . 

8- بەردەوامیدان بەگەشەی ئابووری گشتگیر و هەمەلایەن لە هەموو بوارەكان و رەخساندنی هەلی كاری شایستە بۆ دەستی كار .

9- بنیاتنانی ژێرخانێك كە بەرگەی هەموو ئەگەرەكان بگرێت و ببێتە هاندەر بۆ پیشەسازیەكی بەردەوام و گشتگیر و داهێنانی تازە . 

10- سنوردانان بۆ جیاوازی، لەنێوان وڵاتان و لە ناوخۆش . 

11- شار و ئاوەدانیەكان بۆ هەموان بێت و ئاشتی و ئارامی بۆ ژیانی ئاسایی بەردەوام تێدا بەرجەستە بێت. 

12- دەستەبەركردنی پێداویستیەكانی رۆژانە و بەردەوام . 

13- وەرگرتنی بڕیار و راسپاردەی خێرا بۆ بەرگرتن لەگۆڕانكاریەكانی كەش و هەوا و بەرەنجامەكانی . 

14- پارێزگاری كردن لە دەریا و زەریاكان و بەرهەمەكانیان هەروەها بەكارهێنانی بەشێوەیەكی رێكوپێك بۆ مسۆگەركردنی پەرەپێدانی بەردەوام . 

15- پارێزگاریكردن لە پێكهاتە و سیستەمی بایەلۆژی و رێگریكردن لەهەڵتەكانی دارستانەكان، بەمەبەستی بەرگەگرتن لەبیابان بوون و گۆڕانكاری لە سیستەمی ژیانی سروشتی.

16- هاندان لەپێناو بیناكردنی كۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی یەكسانی بۆ هەموان، بەجۆرێك جیاوازی رەگەزی نەكرێت و كەس لێ جودا نەكرێتەوە كاریش بۆ ئەوە بكرێت كە پەرەپێدانی بەردەوام و دادپەروەری كۆمەڵایەتی تێدا بەرجەستە بێت، ئەوەش بە دامەزراندنی دەزگای كارا و كاریگەر كە بەشێوەیەكی یەكسان مامەڵە لەگەڵ تاكەكان بكات . 

17- كاركردن بۆ جێبەجێكردنی پەرەپێدانی هاوبەشی نێودەوڵەتی، لەمەڕ گەشەكردنی بەردەوامی مرۆڤایەتی . 

یەكێتی و سەندیكاكان دەتوانن چی بكەن ؟

بۆ ئەوەی بە بەرنامەیەكی رێكوپێك كار بكەن لەپێناو فێركردنی باش بۆ هەموان: - 

• پێویستە هەموو ئەندامەكان ئاگاداری خشتەی كاروباری فێركاری پۆست (2015 تاوەكو 2030) بن .

• دەبێت هەموو ئەندامان و سەركردەكان ئاگاداری چوارەمین ئامانجی بن، زۆر گرنگە یەكێتی و سەندیكاكان رۆڵی كارا بگێڕین لە لێپرسینەوە لەگەڵ حكومەتەكان كە پابەندبوونی خۆیان بەم ئامانجانە راگەیاندووە . 

• دیاریكردنی گرنگترینیان 

- چی لەبواری فێركردن بەپێێ ریزبەندی لەهەمویان گرنگترە؟ چۆن هەوڵی جێبەجێكردنی خشتەی كار بەباشترین شێوە دەدەیت؟  گرنگترین ئەو داواكاریانە چیە ئاراستەی حكومەت دەكەیت؟

• داوای مافی بەشداری كردن بكە . 

لەكۆبوونەوەكان لەگەڵ وەزیری پەروەردە و فێركردنی باڵا گفتۆگۆ لەسەر چۆنیەتی تێكەڵاو كردنی ئامانجە دیاریكراوەكان لەبواری فێركاری لەگەڵ نەخشەی نیشتمانی لە وڵاتەكەتدا بكە هەروەها چۆنیەتی سەركەوتنی لەكاتی دیاریكردنی خشتەكان، دەبێت ئەو باوەڕە دروست ببێت كە ئاساییە چاودێری هاوبەش بكرێت لەلایەن نوێنەرانی مامۆستایان و فەرمانبەرانی وەزارەت، بەمەبەستی پشتیوانی كردن لە خشتەی كار . 

• سوربوون لەسەر تێكەوڵاكردنی ئامانجەكانی پەرەپێدانی بەردەوام بەنەخشەی نیشتمانی بەردەوام، لەهەوڵەكان بۆ تێكەڵاوكردنی ئامانجەكانی فێركردنی (2015-2030) لەگەڵ پلانی نیشتمانی فێركردن بۆ دەستەبەری جێبەجێكردنێكی سەركەوتو،دەبێت سوریش بن لەسەر ئەوەی حكومەت بیان كاتە یاسای گونجاو بۆ مسۆگەركردنی سەركەوتن . 

• داوای وەبەرهێنانی شایستە لەفێركردن و مامۆستایان بكە، یەكێك لەم بنەما گرنگانەی  ئامانجەكانی پەرەپێدانی هەزارەو و فێركردن بۆ هەموان كە سودی لێوەردەگیرێت وەبەرهێنانی بەردەوامە، بەدیوێكیتر ئامانجەكانی پەرەپێدانی بەردەوام بەرجەستە نابێت ئەگەر وەبەرهێنانی پێویست لەبواری فێركردن و پەرەپێدانی مامۆستایان نەكرێت ئەوەش بەوە دێتە كایەوە كە حكومەت بەلای كەم (6%) لە داهاتی نەتەوەیی یان (20%) لە بودجەی نیشتمانی تەرخان بكات بۆ بواری فێركردن و خوێندنی باڵا هەروەها پەرەپێدانی توانای مامۆستایان لە كردنەوەی خولی بەردەوام و موچەی باش و هەلومەرجی كاركردنی شایستە . 

• چاودێرێكی و ئاگاداربوون 

بەردەوام چاودێری بارودۆخەكە و سیاسەتی حكومەت و چۆنیەتی كاركردنی بكە،  لایەنەكانیش ئاگاداربكەوە، هانی ئەندامەكان بدە بۆ بەشداری كارا لەو بابەتانەی خزمەت بە ئامانجەكەت دەكات، زۆر گرنگە كرداری چاودێریكردن لە خشتەی كاروبارەكان، زۆر بابەتیانە و گونجاو بێت لەگەڵ بابەتەكانی ساڵانەی خوێندن و واقعی مامۆستایان و فەرمانبەرانی پەروەردە . 

هەوڵی دۆزینەوە و بیناكردنی هاوپەیمانەتی بدە

لەچوارچێوەی سیاسەتی خۆت هەوڵ بدە زۆرترین رێكخراو بناسیت و ئەو رێكخراوانەش دیاری بكە كە دەتوانن هاوكاریت بكەن لەبەرجەستەكردنی ئامانجەكانت لەبواری فێركردنی باش بۆ هەموان  ئایا هەنگاوی داهاتو چیە ؟ 

 لە بنەڕەتدا ئەو رێككەوتنەی حكومەتە فەرمانڕەواكان لەسەر ئەجێندای پۆست (2015 تا 2030)كردوویانە، پابەندبوونێكی یاسایی تێدانیە، واتە رێككەوتنێكی خۆویستە، حكومەتەكان بەڵێنیانداوە كاربكەن بۆ ئەوەی هەر (17) ئامانج لەنێوانیاندا چوارەمین ئامانج كە تایبەتە بە پەرەوەردە و فێركردن بەرێگا و هەنگاوی تایبەتی خۆیان جێبەجێ بكەن، دیارە (15) ساڵیشیان لەبەر دەستە بۆ ئەوەی نەخشەی پێویست بۆ جێبەجێ كردنی دیاری بكەن، خاڵی لاوازی ئەو ئەجێندایە ئەوەیە ئیلتیزامی یاسای لەدواوە نیە، واتە ئەگەر جێبەجێش نەكرێت لێپرسینەوە لەلایەن نەتەوە یەكگرتوەكان یان دەزگایەكی بێ لایەن لەسەروی ئەو حكومەتانەوە نیە تاوەكو لەحاڵەتی خۆدزینەوە لە بڕیار و بودجەی پێویست لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بكرێت، ئەوەی گرنگە دەبێت نەتەوە یەكگرتوەكان یان ئەو حكومەتانە لەنێوان خۆیاندا ئالیەتەك بدۆزنەوە  تاوەكو بەدواداچون بۆ رێژەی جێبەجێكردنی بكەن كە هەتا ئێستا نەكراوە، ئەوەی هەیە هەموو ساڵێك لەمانگی (٩)دا كۆبوونەوە لەسەر ئاستی باڵا لە نەتەوە یەكگرتوەكان بەڕێوەدەچێت تاوەكو هەر حكومەتە و راپۆرتێك لەسەر ئەو هەنگاوانە بخاتەڕو كەلە چوارچێوەی وڵاتەكانیان هەڵیانهێناوە بۆ جێبەجێكردنی ئەجێندای پۆست (2015) ئیتر ئەوە دەبێتە هێما بۆ ئەوەی بزانرێت چیكراوە و چەند چونەتە پێش، لەو بارەیەوە بەراوردی هەردوو هەلومەرج دەكەن، بەوە ئاستی جێبەجێ كردن دیاری دەكەن ئەگەر بەیەك (1 %) بێت، ئەو شێوە پێوانەیە لەسەر ئاستی هەرێمی و نیشتمانیش دەكرێت . لێرەوە رێكخراوەكان دەبێت رۆڵی كارا ببینن لە پێشەوەش ئاماژە بەوەدرا كە دەبێت سەركردە و ئەندامانی رێكخراو شارەزایی تەواویان هەبێت لە ئەجێنداو  خشتەی كاری پۆست 2015، واتە دەبێت بە دواداچون و لێپرسینەوە بكەن.

شێوازی لێپرسینەوە .....

وەك لەپێشەوە ئاماژەمان پێدا لاوازترین خاڵی ئەو ئەجێندایە ئەوەیە  چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ دیاری نەكراوە، بۆ لێپرسینەوە لەو حكومەتانەی هەنگاوی سەرەتایی یان پێویست هەڵناهێنن بۆ جێبەجێكردن، لێرەدا رۆڵی گرنگ لەچاودێری كردن و بەدواداچون دەكەوێتە ئەستۆی سەندیكا و یەكێتیە پیشەییەكان و رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، واتە دەبێت بەردەوام فشار بخەنە سەر حكومەتەكان تاوەكو كاری پێویست ئەنجام بدەن، بەڵام ئەوەی گرنگە لە پێشدا دەبێت ئەو لایەنانەی چاودێری و بەدواداچون دەكەن، شارەزایی تەواویان هەبێت لەسەر ناوەرۆك و گرنگی ئەو ئەجێندایە، جگە لەوەش دەبێت دەستەیەكی باڵاو شارەزا پێك بهێنن بۆ ئەوە لەلایەك چاودێری بكەن لەلایەكیتر پێپەڕی كار بخەنە بەردەست لایەنە پەیوەندیدارەكان، شایستەی ئەوەش بن، دایەلۆگی زانستیانە لەمەڕ شێوازی دەستەبەركردنی چوارەمین ئامانج بكەن، راستیەكیش هەیە پێویستە لەبەر چاوبگیرێت حكومەت و رێكخراوەكان چ پیشەیی یان جەماوەری یان مەدەنی، دوو لایەنی لەیەكتر جیاوازنین لەسەر خزمەتكردنی نەتەوە و نیشتمان، بگرە لە زۆر خاڵ یەكتر دەگرنەوە ئەگەر چی لەئالیەت و شێوازی كاركردن دوو ئاراستەی لێك ئاڵاو نین، بەواتایەكیتر حكومەت، یاسا و ریسای هەیە بۆ كاركردن، رێكخراوەكانیش كۆمەڵێك پرەنسیپیان هەیە وەك بەیاننامە، یاداشت، واژوكۆكردنەوە، رێپێوان، هەڵپەساردنی كاركردن، بەڵام هەرگیز نابێت ئەوە لەیادبچێت، بۆ هەر هەنگاوێك بە ئەجێندای پۆست (2015)ەشەوە بەتایبەت چوارەمین ئامانج، نابێت هەموو ئەوراقەكان بەكاربهێنرێت، دەبێت پێ بەپێ و هەنگاو بەهەنگاو لەگەڵی بچنە پێشەوە، واتە هەر هەنگاوێكی مەدەنیانە دەبێت سەروەخت و ئامانجێكی دیاری كراو هەبێت رێكخراوی شایستەش ئەو رێكخراوەیە بەرگەی روداوەكان بگرێت، بۆ هەر ئەگەر و پێشهاتێكیش قسە و گوفتار و كرداری خۆی هەبێت هەروەها بۆ ئەجێندای پۆست (2015)ەش، راستە حكومەتەكان چوارچێوەیەكی یاسایی پابەندیان ناكات بەجێبەجێكردنی بەڵام نابێت ئەوە لەبیربكرێت هەر حكومەتێك لەو حكومەتانە یاسای تایبەتی خۆیان لەبواری پەروەردە و خوێندنی باڵا هەیە، دەبێت چاودێریكردن و بەدواداچونەكە، سەرچاوەكەی ئەو یاسا تایبەتیانە بێت و بەكاربهێنرێت بۆ جێبەجێكردنی چوارەمین ئامانج لە ئەجێندای ئاماژەپێكراو لەسەرەوە .  

                    بۆ ئەوەی چوارەمین ئامانج لە زنجیرە ئامانجە گشتیەكانی پۆست (2015)بۆ باشتركردنی زیاتری داهاتوی كۆمەڵگەكان، نێو دەوڵەتی پەروەردەیی (EI) داوا لە حكومەتەكان دەكات: - 
1- ئیرادەی سیاسی و پابەندبوونی خۆیان بە دەستەبەركردنی فێربوونی باشی بۆ هەموان رابگەیێنن لەچوارچێوەی هەڵهێنانی هەنگاو و بڕیاری پێویست، پێویستە بوترێ دروشمی خوێندنی باش بۆهەموان پرۆسێسێكی تازە نیە بەڵام وەكو خۆی نەچۆتەپێش، ئێستا كاتی ئەوە هاتوە حكومەتەكان پابەندی تەواوی خۆیان بە نەخشەكاری پۆست(2015) رابگەیێنن، بۆ بەرنامەیەكی لەو شێوەیەش تەنها بڕیار كافی نیە بەلكو دەبێت ئیرادەی سیاسیشی لەپشتەوە بێت بەتایبەت بۆ فێربوونێكی كوالیت بەرز . 

سەرنج/ جێگای هەڵوێستەكردنە لەهەرێمی كوردستان ئەوەی كرابێت نەگەیشتۆتە ئاستی پێویست، هێشتا زۆری ماوە فێربوونی باش بۆهەموان بەرجەستە بێت، كێشەكەش لەوەدایە بڕیار هەیە، بەرنامە هەیە، ئیمكانیات هەبووە ئێستا كەمبۆتەوە، بەپێچەوانە بڕیاری سیاسی نەبووە بەواتایەكیتر هێشتا پەروەردە و فێركردن تێكەڵاوی كۆمەڵێك ئەجێندا كراوە و دەكرێت كە دەبێت ئەو پرۆسەیە بۆهەموان و بۆ ئایندە بێت، لەلای خۆمەوە ترسی زۆرم لەو پرۆسەیە هەیە دەبێت راستگۆش بین لەگەڵ یەكتردا لە (١٠)ساڵی رابردوودا چەقی بەستوە، لەسەر ئاستی تاكدا ئیرادە هەبووە بەڵام ئیرادەی سیاسی بە وتارێكی فەرمی پشتیوانی لەپرۆسەی پەروەردە نەكردووە، بگرە زۆرجاران ماشێنی راگەیاندنەكانیان، بۆ سودی سیاسی بەكاریان هێناوە، لەراستیدا ئەوە زەنگە مەترسیدارەكەیە، كاتێك پەروەردە و كایە هەنوكەیی و بەرژەوەندیە تەسكەكان پێكەوە كۆ بكرێتەوە، ئومێدم وایە چیتر بەمشێوەیە نەبێت . 

2- كاركردن لەگەڵ مامۆستایان و پەروەردەكاران، لەسەر حكومەتەكان پێویستە لەگەڵ مامۆستایان و كارمەندانی بواری پەروەردە و فێركردن كاربكەن، بۆ داڕشتنی ستراتیجیەتی پەروەردەیی، لەبەر ئەوەی ئەو كاركتەرانە مەیدانین، باشتر لەهەموو لایەك دەزانن پرۆسەی پەروەردە چی دەوێت بەئەجیندای پۆست (2015)ەشەوە، بە واتایەكیتر حكومەت دەبێت رێكخراوەكانی مامۆستایان بكاتە هاوبەشی كردارەكی خۆی لە داڕشتنی سیاسەتی پەروەردەیی، ئەمە وا دەكات بەرپرسیاریەتی بە پلە بەندیەوە بەسەر هەموان دابەش ببێت، واتە حكومەت ناكەوێتە سەنگەرێك رێكخراوەكانیش لەسەنگەرێكیتر . 

سەرنج/ ئەوەی هەمیشە جێگای پرسیار بووە، حكومەت هەرگیز رێكخراوی مامۆستایانی وەك هاوبەش هەژمار نەكردووە، ئەگەر زۆری بۆ نەهاتبێت دایەلۆگی لەگەڵدا نەكردووە ئەوەش یەك لە ئەدگارە هەر خراپەكانە، بۆیە پرۆسەی پەروەردە هەرگیز بەشاڕێگەی خۆیدا نەڕۆیشتەوە بەردەوام گیروگاز لەسەر پرۆگرام، راهێنان، سەرپەرشتیكردن، كارگێڕایەتی، ئەزمونەكان، رێنماییە زۆر و بۆر و هەمە جۆرەكان هەبووە لەباشترین دەوڵەتەكانی جیهان بەردەوام ژوری كاركردنی هاوبەش لەنێوان هەموو لایەنە سەرەكیەكان پەیوەندار بە پرۆسەی پەروەردە ( فێركردن و خوێندنی باڵا) هەبووە و هەیە، كاری پێكەوەیی دەكەن، كەچی لەم وڵاتەی خۆمان كەلە هەموو لایەك و جیهان زیاتر پێویستمان بە فێركردنی باش بۆ هەموان هەیە چەندین پرۆبۆزڵ و بیرۆكەی باش دەخرێتەڕو، دواجار لە دوو تۆیی پێچراوەكان دەپێچرێنەوە لەسەری دەنوسن(بۆ هەڵگرتن)، تا هەنوكە حەزی كەس زاڵە، تا لەو حەزە كەسیە رزگار نەبین ناكەوینە نێو پرۆسەی فێركردنی باش بۆ هەموان. 

3- دەستەبەركردنی خەرجی گشتی تەواو بۆ فێركردن و ئەجیندای پۆست(2015) بەتایبەت چوارەمین ئامانج، سەركەوتنی ئەو خشتە كارە لەسەر تەرخانكردنی بودجەی پێویست وەستاوە، بەپێچەوانە ئەگەر نەكرێت دەبێتە هۆی لەباریەكبردنی كۆی پرۆسەكە یان بەلایكەم وەستانیەتی لەخاڵێكدا كە زەمەن لەسەری ناوەستێت . پێویستە فێركردن لەهەموو قۆناغەكان لەباخچەی ساوایانەوە تا دەگاتە خوێندنی باڵا بە خۆڕایی بێت، لەراستیدا بەوە هەلێكی یەكسان بۆ هەموو توێژەكانی كۆمەلگە بەتایبەت چینە هەژار و مام ناوەندەكان دەستەبەر دەكرێت، هەر ئەوەش دەبێتە هۆكار بۆ بەرجەستەكردنی یەكسانی كۆمەڵایەتی،  لەبەر ئەوەی فێركردن بەرژەوەندی گشتیە نابێت هیچ جۆرە تێچوەك بكەوێتە سەر هاوڵاتیان بەتایبەت وەك لەپێشەوە ئاماژەمان پێدا هەژارەكان، ئەگەر كەموكوڕیەكیش لەرەخساندنی ئیمكانیاتی دارایی هەبێت، پێویستە لەرێگای باجەوە پڕ بكرێتەوە بەپێی پلە بەندی چین و توێژەكان، واتە بەشێوەیەكی ستونی لەكەمەوە بۆ زۆر، بەوەش دەتوانرێ چارەسەری خۆ دزینەوە لەپێدانی باجیش بكرێت  . زۆر پێویستە حكومەتەكان لە(6%) داهاتی گشتی یان (20%) بودجەی ساڵانە بۆ بواری خوێندن و فێركردنی باڵا تەرخان بكەن، سەبارەت بەو وڵاتانەی لە دەسپێكی گەشەكردندان دەبێت بەلانی كەم (10%) خەرجیەگشتیەكان بۆ فێركردن تەرخان بكەن هاوكات لەو یارمەتیانەی بەدەستیان دەكەوێت دیسان دەبێـت (4%) بۆ پەروەردە و فێركردن تەرخان بكەن، بەوە دەتوانن روبەڕوی ئەو داڕسانانە (تحدیات) ببنەوە كەلە سەرئەرزدا هەیە بەتایبەت لەكاتی سەرهەڵدانی كێشە و ململانێ یان دوای نەمانی، یان پێشهاتی لەناكاو . 

سەرنج

لەراستیدا حكومەتی خۆمان لەوەتەی دەستی بەكاركردووە هەرگیز بودجەی تەواو و بەپێی پێویستیەكان تەرخان نەكردووە، راستە زەمەنێكی زۆر بەدیاریكراوی تا (2003) ئیماكانیاتەكان سنورداربوون، هەر چەندە ئەوەش پاساو نەبووە، بەڵام دوای (2004)ئیمكانیاتی زۆر هەبووە كەچی بڕی تەرخانكراو بۆ باڵەخانە، تەكنیك،راهێنانی مامۆستا وەكو پێویست نەبووە ئەوەی هەبووە بۆ پرۆگرامەكان ئیمكانیات دەڕەخسێنرا بەڵام سودی باشی لێ بەرجەستە نەبووە و بەهەدەر دانی زۆر لە بڕگە جۆراوجۆرەكاندا هەبووە، سەرباری ئەوە لە یارمەتیە نێو دەوڵەتیەكانیش بەچاكی بەهرەمەند نەبووە، ئەوەندەی لە رۆتنیات خەرجكراوە  ئەوەندە لەشتە بونیادی و بنەڕەتیەكان خەرجنەكراوە، بۆیە دەبینین ئێستا پرۆسەی پەروەردە بارگاوی بووە بەكۆمەڵێك كێشە، بۆ چارەكردنی حكومەت دەبێت لێبڕاوانە ئیمكانیەت بڕەخسێنێ، چونكە راستیەكی حاشا هەڵنەگر هەیە دوا رۆژی مسۆگەر لەناو پۆل و لەسەر دەستی مامۆستا دەبێت، دیارە چوارەمین ئامانج لەو هەڤدە ئامانجەی لە نەتەوەیەكگرتوەكان لە ئەیلولی (2015) پەسندكراوە، چەندین بنەمای گرنگی لەخۆ گرتوە، ئەگەر بەوردی كاری لەسەر بكرێت، لەنێو كۆمەڵگەكان وەرگۆڕانێكی كاریگەر دێتە كایەوە كە سەرەنجام دەبێتە هۆكاری زەمینەسازی بۆ ئەوەی دەستەبەری ئامانجە باڵا و بنەڕەتیەكان بكات، دەبێت دان بەو راستیە بنرێت لە غەیری ئەو بنەمایانە، هیچ بنەمایەكیتر بەدیل نیە، ناشبێت ئەمانە لێك جیابكرێنەوە، دەبێت هەموان هاوتەریب كاریان لەسەر بكرێت، ئەوەی زۆر گرنگە پرۆسەی پەروەردەی هەروەها خوێندنی باڵاش تاكە لایەنێك نابێت بەرپرسیار بێت، دەبێت هەموو لایەنەكان بەپێی قەبارەی خۆیان بەرپرسیاریەتی هەڵگرن بۆیە زۆر پێویستە ژورێكی كاركردنی بەردەوام هەبێت كاری بەردەوام و بەرنامەی زانستی بۆ ئەم بنەمایانە دابنێن كە بریتین لە:          

1- دەستەبەركردنی دەرفەت بۆ تێكڕای (كوڕان و كچان) كە بەخۆڕایی و بەباشی لە قۆناغەكانی سەرەتایی و دواناوەندی بخوێنن. 

2- دەستەبەركردنی دەرفەت بۆ هەموو منداڵانی كوڕ و كچ تاوەكو سود لە چاودێری و گەشەی پێویست وەربگرن وەك فێركردنی پێش سەرەتایی بۆ ئەوەی ئامادەی تەواو بن بۆ فێركردنی سەرەتایی . 

3- رەخساندنی دەرفەت بۆ هەموو ژنان و پیاوان تاوەكو لە فێركردنی پیشەیی وخوێندنی باڵا، بەخەرجیەكی كەم، درێژە بەخوێندن و خۆ بەرهەڤكردن بدەن . 

4- زیادكردنی ژمارەی گەنجان و پیاوان بە رێژەیەكی گەورە، بەشێوەیەك كە كارامایی و شارەزای باشیان لە تەكنەلۆژیا و كاری پیشەیی بۆ دەستەبەربێت تاوەكو كاریان دەست بكەوێت بەتایبەت ئیشی سەربەخۆ .

5- نەهێشتنی جیاوازی لەنێوان هەردوو رەگەز هەروەها رەخساندنی دەرفەت بۆ ئەوەی سود لەهەموو ئاستەكانی فێركردن و راهێنانی پیشەیی وەرگرن، بەتایبەتی توێژە كەم تواناكان تەنانەت ئەوانەی كەمئەندامن یان ئەو منداڵانەی لەبارودۆخێكی لەرزۆكدا ژیان بەسەر دەبەن . 

6- دەستەبەركردنی دەرفەت بۆ هەموو گەنجان هەروەها رێژەیەكی زۆر لە گەوران ( ژنان و پیاوان) بەشێوەیەكی یەكسان، تاوەكو خوێندن و نوسین و ژمێركاری فێربن .

7- دەستەبەركردنی دەرفەت تاوەكو هەموو فێربووەكان زانیاری و شارەزایی پێویست لە پەرەپێدانی بەردەوام وەرگرن لە بوارەكانی ژیان، مافەكانی مرۆڤ، یەكسانی لەنێوان هەردوو رەگەز هەروەها بانگەشەكردن بۆ رواندنی رۆشنبیری ئاشتی و دوركەوتنەوە لە توندی و تیژی و رێزگرتن لە ئایین و پێكهاتە جیاوازەكان . 

   جێگای وەبیرهێنانەوەیە ئەو وڵاتانەی ئێستا لەدۆخێكی باشدان، هێشتاش دەستیان گرتوە بەئەجیندای پۆست(2015) كاری لێبڕاوانەی بۆ دەكەن،چونكە لەلای ئەوان ساغبۆتەوە گۆڕانكاریە باشەكان لەنێو پۆل و لەسەر دەستی مامۆستایان دەبێت، تەنانەت ئەمە ئێستا بۆتە دروشمیش، ئەوەی جێگای سەرنج وتێڕامانە ئەو وڵاتانەی زۆریان پێویست بە پەروەردە و خوێندنی باڵا هەیە كەمتر دەستیان بەو ئەجیندایە گرتوە، بگرە بەشكێكیان هەركاری لەسەر ناكەن، دیارە ئەوەش هۆكارە هەرە سەرەكیەكەی نەبوونی  بڕیاری سیاسی و فەلسەفەیەكی دیاریكراوە، مەبەستیشیان لەوە هێشتنەوەی كۆمەڵگەیە لە دۆخێك تاوەكو ئیمكانیەتی دەستەمۆكردنیان ئاسانتر بێت، لە هەرێمی كوردستانیش كارێكی لێبڕاوانە نەكراوە لەبەر ئەوەی هێشتا زۆربەی دەستە بژێری سیاسیەكان، ئەوەندەی بۆ سیاسەت و بەرژەوەندی سیاسی كار دەكەن ئەوەندە كار لەسەر ئەم ستراتیجە ناكەن، راستە كێشە زۆرە، راستە قەیرانی دارایی هەیە، راستە شەڕی تیرۆرستانی داعش هەبووە، راستە كۆرۆنەشی هاتۆتە سەر، بەڵام ئەوە نابێت ببێتە پاساو بۆ كەمكردنەوەی بایەخی پرۆسەیەكی وا گەورە و بوونیادی لە ژیانی كۆمەڵگە،  بۆ نمونە ئێمە لەگەڵ تیرۆرستان لە شەڕی دەستەو یەخەدا بووین، هاوتەریب دەبا شەڕی فكریش بكرێت، بەدڵنیاییەوە ئەوەش بە پەروەردە دەبێت بە غەیری ئەوە لەوشەڕەدا سەركەوتوش  بین  كە سەركەوتوبووین، هەمیشە گەراكان هەن لەهەر چركەساتێكدا بۆیان هەڵبكەوێت هەر تیرۆرست و داعشن، كەوایە دەبێت هەموو چاوەكان لەسەر پەروەردە بن، بێگومان پەروەردەش بە مامۆستا بەڕێوەدەچێت، ئینجا ئەوانیتر.

تێبینی، ئەم بابەتە لە داڕشتنیدا سود لە ئەجێندای پۆست 2015ی نەتەوە یەكگرتوەكان و بەرنامەی ((Education International )) وەرگیراوە.